friedrich schiller - don carlos - een essay

‘A family portrait in a royal household’ – this is how the young playwright Friedrich Schiller (1759-1805) attempted to sell his new project to the Director of the Mannheim National Theatre in 1784. ‘A family portrait’ sounds cosy but it is a grim scenario that emerges – frustrated and near-incestuous passion, sexual jealousy and intrigue, finally rebellion and murder, all played out within the stifling formalities of court and under the hawk-eyed gaze not only of unscrupulous and self-interested courtiers but also of the Spanish Inquisition. This distinctly un-cosy family portrait is painted in Schiller’s characteristic dramatic style, through swift-moving action, great set-piece encounters, impassioned speeches and boldly drawn characters. But far from being a domestic tragedy, Don Carlos is in fact a wide-ranging historical tragedy that uses a sixteenth-century setting to challenge the political absolutism of the eighteenth. […]

lees verder

essay geschreven door Lesley Sharpe (University of Exeter)

friedrich schiller - don carlos (1787)

dramatische opbouw don carlos

Wer in einer Analyse des Dramas „Don Karlos“ von Friedrich Schiller die dramatische Bauform nachweisen muss, kann sich an die folgenden Regeln zur Überprüfung halten. Zunächst gibt es die offene und geschlossene Bauform eines Dramas. Bei Friedrich Schillers „Don Karlos“ wird schnell klar, dass es die traditionell geschlossene Form ist, da er sich an die drei Einheiten hält. Die gesamte Handlung von Don Karlos spielt sich am spanischen Hof ab. Zwar wird in der ersten Szenerie auch an die Sommerresidenz verwiesen, dennoch kann man von der Einheit des Ortes sprechen. Auch die Einheit der Zeit ist gegeben. Zwar sollte im Regelfall ein Drama der traditionell geschlossenen Bauform nicht länger als 24 Stunden spielen, in Don Karlos kann jedoch trotzdem (auch wenn es wohl mehrere Tage sind) von der Einheit der Zeit gesprochen werden. Die Einheit der Handlung liegt ebenfalls vor, da die Handlung geradlinig auf ein Ende hindeutet – und zwar in einer durchgehenden Spannungskurve.

Neben den genannten drei Einheiten ist die Ständeklausel ebenfalls Kennzeichen für ein klassisches Drama. Die Charaktere in einem klassischen Drama sind nämlich ausnahmslos von hohem Stand. Da in Don Karlos alle Personen vom spanischen Königshof abstammen ist dieses Kriterium erfüllt. Ebenso wie die Verssprache: Don Karlos ist in einem durchgängigen fünfhebigen reimlosen Jambus verfasst. Weiteres und das wohl bedeutendste Merkmal ist die Aufteilung des Dramas in die bekannten fünf Akte. Der erste Akt stellt die Exposition, der zweite Akt die Komplikation, der dritte Akt die Klimax, der vierte Akt die Retardation und der fünfte Akt die Katastrophe dar. Da auch dieses Kriterium vollends auf „Don Karlos“ von Friedrich Schiller zutrifft, ist es klar, dass dieses Werk ein klassisches Drama der geschlossenen Bauform ist. Damit kann man das Drama auch zwischen den literaturhistorischen Epochen des Sturm und Drang und der Weimarer Klassik einordnen.

zie voor samenvatting, enzovoort deze website

friedrich schiller - don carlos (1787)

'[…] Hoewel Don Carlos bekend staat als één van de hoogtepunten in de toneelliteratuur weten slechts weinigen dat het toneelstuk niet bestaat. Schiller heeft het n.l. nooit voor toneel geschreven en zich dus niets aangetrokken van bepaalde dramaturgische wetten (voor zover die bestaan). Alleen al door z'n omvang is het stuk onspeelbaar. De boekversie die in 1789 wordt uitgebracht bevat 5368 verzen. Tellen we daar de eerder geplubiceerde verzen in het literaire tijdschrift Thalia bij dan komen we op het niet onaanzienlijke aantal van 7527 verzen. Maar ondanks het feit dat Don Carlos geschreven is als leesdrama, wordt het stuk nog steeds regelmatig gespeeld, wat rigoreuze kappen tot gevolg heeft. Een veel gemaakte fout is dat men alle highlights eruit licht en achter elkaar plakt met het bekende, soms virtuoze, klassieke theater als resultaat. Maar waar het allemaal over mag gaan, blijft duister. Men roept iets over ideeëntheater, grote thema's als vrijheid en humanisme en het publiek vergaapt zich aan mooi sprekende popen.

Nu is Schiller zelf ook onduidelijk. In de vier jaar, die hij nodig heeft om het stuk te schrijven, verandert zijn interesse in de materie. Het lijkt wel of hij een beetje geschrokken is van zijn al te directe manier van schrijven. De eerste opzet, weergeven in het Bauerbacher Plan [= eerste ontwerp] en in de Thalia versie, om een familiedrama te schrijven, waarin het vader-zoon-conflict centraal staat en het daarmee in verband staande verlangen van de zoon zijn moeder te bezitten, verlaat hij halverwege het stuk. Zijn aandacht gaat zich dan richten op Carlos' jeugdvriend Posa, die de drager wordt van zijn ideeëndrama. Het gaat niet meer over de dweperige jongeling die de waanzin wordt ingedreven door een hem omringende ijzige wereld. Het drama neemt een vlucht naar hogere sferen. […]'

uit: Don Carlos vertaling Gerrit Komrij - inleiding Ronald Klamer

uitgave Publiekstheater, seizoen 1981-82